توضیحات

اسپند

  اسپند معمولی با نام علمی Peganum harmala گیاهی است چندساله یا پایا از تیره نیتراریاسه. نام های دیگر آن عبارتند از سپند، اسفند، سدابِ

سوری، سِداب آفریقایی یا هارمِل. اسپند اصالتاً گیاه بومیِ آسیا است و در خاورمیانه و قسمت‌هایی از آسیای جنوبی، به خصوص هند و پاکستان رشد

می‌کند. این گیاه اولین بار در سال ۱۹۲۸ در ایالات متحده و ایالت نیو مکزیکو، توسط کشاورزی که قصد داشت از این دانه‌ها رنگ «قرمز ایرانی» استخراج کند،

کاشته شد. از آن به بعد این گیاه به طور انبوه و گسترش یابنده در آریزونا، کالیفرنیا، مونتانا، نوادا، اُرگون، تگزاس و واشینگتن رویش یافت. دانه‌های اسپند

ارزش ویژه‌ای داشته و برای هزاران سال در آداب و رسوم بسیاری از فرهنگ‌ها استفاده شده‌اند. این گیاه هنوز به عنوان ابزاری محبوب در طب سنتی و نزد

تمرین گران معنوی باقی مانده است. از دانه‌های اسپند هزاران سال است که در بسیاری مراسم آیینی و معنوی فرهنگ‌های مختلف دنیا، به خصوص در

فرهنگ‌های باستانی خاورمیانه استفاده می‌شود. اهمیت و تقدس اسپند در طول تاریخ به قدری زیاد است که برخی از مورخین بر این باورند که گیاه

اسطوره‌ای – باستانی هوم، همان اسپند است.

مشخصات اسپند

ظاهر آن بوته مانند، دارای برگ‌های سبز با تقسیمات باریک و دراز و نامنظم است. گل‌های آن درشت و دارای کاسبرگ نازک و گلبرگ بزرگ به رنگ سفید

مایل به سبز، میوه آن پوشینه و حاوی دانه‌های متعدد به رنگ سیاه است. در صورت خشکی خاک، ریشه‌های این گیاه می‌توانند تا ۶ متر نفوذ کنند. این

گیاه در نیمکرهٔ شمالی از اوائل خرداد تا اوایل شهریور گل می‌دهد و گل‌های آن سفید رنگ هستند. کپسول‌های مدوّرِ حاوی دانه، سه حفره‌ای بوده و حدود

پنجاه دانه را در خود نگهداری می‌کنند.

خواص اسپند

در طب سنتی از عصاره‌های گیاه اسپند جهت افزایش ترشح شیر، دفع ترشح شیر، دفع کرم‌های روده، درمان روماتیسم، افزایش قدرت جنسی و نیز به عنوان یک مسکن جهت رفع درد معده بکار می‌رفت.

بو دادن دانه‌های اسفند در نزد برخی جهت جلوگیری از چشم زخم مؤثر دانسته شده است.

در تحقیقات آزمایشگاهی که از عصاره اسپند جهت از بین بردن میکروب‌ها استفاده شده‌ است. عصاره‌های حاصل از کالوس خواص ضد میکروبی در برابر میکروب‌هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیداآلبیکانس را نشان داده‌ است.

اسپند دود کردن

در سوریه، عراق، عربستان سعودی، اردن و بسیاری کشورهای دیگر، مانند ایران دانه‌های خشک اسپند را برای محافظت از چشم و نظر غریبه‌ها در آتش

می‌ریزند و با خواندن دعای خاصی که در هر فرهنگی متفاوت است، دود آن را به سمت خود و اطرافیان و اطراف محل فوت می‌کنند. این آیین توسط پیروان

مذاهب مختلف از جمله اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهودیت و هندوئیسم اجرا می‌شود. رسم سوزاندن اسپند در آتش برای دود تطهیر دهنده‌اش تا قسمت

هندی کشمیر هم نفوذ کرده است و در آنجا در مراسم عروسی بوداها برای دور کردن تاریکی از زندگی جدید عروس و داماد آن را می‌سوزانند.

رنگ قرمز ایران با اسپند

در ایران و ترکیه از اسپند رنگی قرمز تهیه می‌کردند که به قرمز ایران معروف بود و از آن برای رنگ کردن پشم و تولید قالی و فرش استفاده می‌کردند. در واقع

چیزی که این رنگ قرمز در جوشاندهٔ اسپند را به وجود می‌آورد، همان آلکالوئیدهایی هستند که خواص روان گردان اسپند را به آن می‌دهند و برای به دست

آمدن چنین رنگ غلیظی که برای رنگ کردن پشم مناسب باشد، درصد بسیار بالایی از آلکالوئید حل شده لازم است. در چنین غلظت بالایی این آلکالوئیدها

می‌توانند از راه تماس با پوست وارد بدن شده و تأثیرات روان گردان بگذارند. از آنجایی که قالی بافان قدیم مدام با این رنگ‌ها به طور مستقیم تماس

داشته‌اند، بسیاری از تاریخ دانان اعتقاد دارند که داستان‌های مربوط به قالیچه‌های پرنده و همچنین طرح و نقش‌های هندسی روی فرش‌های ایرانی، هردو

نتیجهٔ تأثیرات آلکالوئیدهای درون رنگ‌های گرفته شده از اسپند، بر روی قالی بافان هستند.

ترکیبات شیمیایی اسپند

گیاه اسپند دربردارنده مواد ضد میکروبی از نوع فلاونوئیدها و آلکالوئیدها می‌باشد. این مواد در بخش‌های مختلف آن (دانه، کالوس و نهال) زیاد یافت

می‌شود. از جمله آلکالوئیدهای مهم آن می‌توان به هارمین:%۰٫۴۴ هارمالین: %۰٫۲۵ هارمالول و پگانین و آلکالوئیدهای کینازولین اشاره کرد.

اسپند در ایران

بو دادن دانه‌های اسفند در نزد برخی جهت جلوگیری از چشم زخم مؤثر دانسته شده است. در گویش برخی از مردم ایران به ویژه استان فارس به آن

دونشت گویند. در زبان بختیاری‌های استان چهار محال وبختیاری نیز به این گیاه دینش (دینشت) می‌گویند. این گیاه جزء ۴۰ گیاه سفارش شده اسلام

می‌باشد. البته دراحادیث و روایات از گیاه سبز آن تعریف شده است.

عوارض خوردن اسپند

گل‌ها و مخصوصاً دانه‌های اسپند، سرشار از آلکالوئید‌های گروه بتا-کربولین است. به همین دلیل خوردن جوشاندهٔ اسپند در اندازه‌های کم (۱ الی ۳ گرم)

خواص ضد افسردگی و آرام بخش و در اندازه‌های زیاد (۳ الی ۱۵ گرم) خواص روان گردان دارد. اما به دلیل از کار افتادن آنزیم مونوآمین اکسیداز درون کبد

توسط آلکالوئیدهای اسپند، تیرامین موجود در بسیاری از مواد غذایی (الکل، پنیر، سوسیس و کالباس و اکثر محصولات پروتئینی و لبنی، میوه جات و

غذاهای مانده و …) که در حالت معمول توسط این آنزیم شکسته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد فشار خون و ضربان قلب بسیار شدید، سردردهای شدید،

شوک، تشنج و در صورت عدم درمان سریع، حتی مرگ شود. لذا حداقل از ۴۸ ساعت قبل تا ۴۸ ساعت بعد، باید از مصرف هرگونه خوراکی حاوی تیرامین به

شدت خودداری کرد. برخی از دیگر تداخلات به شدت خطرناک و مرگ‌آور که مصرف شان باید حداقل از ۲ هفته قبل قطع شود: اکثر قرص‌های ضد

افسردگی از جمله بازدارنده‌های بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام، آمفتامین‌ها از جمله اکستازی و مت‌آمفتامین (شیشه)، کوکائین، مورفین.

خداحافظی با اعتیاد با اسپند

یک محقق گیاهان دارویی گفت: اسپند یک گیاه مقدس است که دارای خواص بی‌شماری است. به گزارش ایسنا؛ “محمدکاظم رشیدی” ، اظهار کرد:

اسپند یک گیاه علفی به ارتفاع ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر و به شکل بوته‌ای پر از برگ و سبز رنگ است و گل‌های درشت و زیبا دارد و طبع آن نیز گرم و خشک

است. وی تصریح کرد: این گیاه در مناطق کوهستانی از جمله همدان به صورت خود رو است و فصل برداشت آن نیز فصل زیبای بهار است. رشیدی افزود:

اسپند را می‌توان به صورت دم‌کرده، خوراکی و دود کردن مورد استفاده قرار داد. البته باید توجه داشت که مصرف بیش از حد از اسپند، سم است و موجب

بروز مشکلاتی می‌شود. بنابر این توصیه می‌کنیم روزانه بیش از ۱۰ عدد از دانه اسپند مصرف نشود. این محقق گفت: اسپند خواصی همچون ضد درد، ضد

ورم، ملین، ضد اسپاسم، تصفیه خون، ضد عفونی‌کننده، ضد سرفه، تب‌بر، ضد حساسیت، ضد سودا و بلغم، درمان ترس، درمان بی‌خوابی، قاعده‌آور،

تقویت حافظه، درمان نازایی، کرم‌کش، خوشبوکننده هوا و … را داراست. وی عنوان کرد: اسپند در درمان جنون، رفع آلزایمر، صرع، تیک‌های عصبی،

پارکینسون و پرش غیرارادی اعضا و رفع وز وز گوش موثر است. رشیدی اظهار کرد: در فصل بهار و تابستان با توجه به بیشتر شدن شدن حشرات می‌توان از

اسپند برای پاکسازی محیط و دفع حشرات موزی استفاده کرد. این محقق تاکید کرد: به صورت علمی ثابت شده که معتادان مواد مخدر ۱۲ عدد اسپند را در

تابه‌ای تفت دهند و با عسل میل کنند که تاثیر شگرفی در بیزاری از موادمخدر دارد و به ترک آن‌ها کمک خواهد کرد. وی گفت: استفاده از روغن اسپند نیز

رواج دارد و دود کردن اسپند در درمان نازایی، تسکین اعصاب، رفع حساسیت‌های پوستی، درمان سستی و فلج بدن و دفع چشم زخم کاربرد دارد. رشیدی

در پایان تصریح کرد: آقایانی که در خطر ابتلا به سرطان پروستات هستند می‌توانند روزانه با خوردن ۵ تا ۱۰ دانه اسپند همراه با مویز، از این بیماری در امان

باشند همچنین در درمان کم کاری کلیه نیز موثر است.

منبع: تابناک همدان